საჯარო ინფორმაცია: ის, რაც გეკუთვნის, მაგრამ ვერ იღებ

ხშირად, საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის ფუნდამენტური უფლების რეალიზაცია დაბრკოლებებით აღსავსეა. დაბრკოლებები, ზოგჯერ, ხელოვნურიც კია. Რატომ ასოცირდება საჯარო ინფორმაციის პროაქტიული მოთხოვნა მედიასთან და არასამთავრობო სექტორთან, მაგრამ არა მოქალაქეებთან და აქტივისტებთან? არის კი ინფორმაციის მოთხოვნის ინფრასტრუქტურა საკმარისად მარტივი, საყოველთაო და ინკლუზიური იმისთვის, რომ სამოქალაქო ჩართულობა შესაძლებელი გახადოს?

საჯარო სერვისების გაციფრულებასთან ერთად, ინფორმაციის მოთხოვნის ელექტრონული წესიც დამტკიცდა. თუმცა ეს წესი, საჯარო უწყებების ვებგვერდებზე, ხშირად, ერთმანეთისგან განსხვავებულია. ერთი დაწესებულების საიტზე შესაძლოა პირადობის მოწმობის დასკანერება მოგიწიოთ, მეორისაზე კი პირად ინფორმაციაში მამის სახელის მითითება და განცხადების დირექტორის სახელზე დაწერა.

ინფორმაციის მოთხოვნის Აღწერილი ელექტრონული ფორმა ისეთი ციფრული უნარ-ჩვევების ფლობას მოითხოვს, როგორებიცაა ელექტრონული ხელმოწერის შექმნა, ფაილის დასკანერება, PDF-ების შეერთება, ვებში ნავიგაცია და სხვა. ამ დროს, საქართველოში ოჯახების 36.2%-ს კომპიუტერი არ აქვს, სოფლად მცხოვრებთა 47.2%-ს ის არასდროს გამოუყენებია, კომპიუტერის მომხმარებელთა 29.8%-ს კი არასდროს განუხორციელებია ისეთი საბაზისო ციფრული ოპერაციები, როგორებიცაა copy-paste, ფაილების გადაადგილება, პროგრამების დაყენება ან პრეზენტაციების აწყობა.

ციფრული წიგნიერება — ინფორმაციული ტექნოლოგიებისა და ინტერნეტის მეშვეობით ინფორმაციის მოძიება, შეფასება, გამოყენება და შექმნა.

კიდევ ერთი, რაც მოქალაქეებს საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობისგან აშორებს, უწყებების მიერ მონაცემთა გაცემის ფორმაა. დაწესებულებების ნაწილი მონაცემებს არ ამუშავებს ინფორმაციის მოთხოვნის მიხედვით და სანაცვლოდ, მოქალაქეებს მონაცემების ფართო კრებულს უგზავნის, ზოგჯერ რთულად გასაგები ენით. Askgov.ge-ის მომხმარებლის ერთ-ერთი მოთხოვნა ამის მაგალითია. ის შინაგან საქმეთა სამინისტროსგან მოპედების ავტოსაგზაო შემთხვევების შესახებ მონაცემებს ელოდა. თუმცა Საპასუხო წერილში ყველა ტიპის ავტოსაგზაო შემთხვევის მონაცემები იყო მოცემული, კლასიფიცირებული მოქალაქისთვის რთულად გასაგები სამართლებრივი ტერმინოლოგიით (120-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, ამ მუხლის მე-2, მე-3 ან 31-ე ნაწილით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა…). Საჯარო დაწესებულებებს თითქოს აქვთ მოლოდინი, რომ ინფორმაციის მომთხოვნი ღია მონაცემებზე მომუშავე ჟურნალისტი ან სპეციალისტია და მონაცემების ამგვარი ფორმა ინტერპრეტაციისთვის პრობლემას არ უნდა წარმოადგენდეს.

“მაშინ, როცა კანონით ღია ინფორმაციის მოპოვება უჭირთ მათ, ვინც ზუსტად იცის, როგორ გამოითხოვოს ეს ინფორმაცია, რა კანონი მოიშველიოს, ადვილი წარმოსადგენია, რა დაბრკოლება შეიძლება შეხვდეს იმ მოქალაქეს, ვინც გადაწყვეტს რომელიმე საჯარო უწყებას მიმართოს და მისთვის საინტერესო კითხვაზე პასუხი მიიღოს.” — ეკა ქევანიშვილი, რადიო თავისუფლების ჟურნალისტი.

Სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, უზრუნველყოს საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის უფლების საყოველთაოობის აღსრულება, უგულებელყოფილია.

როგორ გამოიყურება მართლა საყოველთაო უფლება?

დიდი ბრიტანეთი საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის სიმარტივის სამაგალითო სტანდარტებს აწესებს. თუ ბრიტანულ საჯარო დაწესებულებას ფეისბუქის ან ტვიტერის გვერდი აქვს, ამ სოციალურ ქსელებში მიღებულ განცხადებებს სამართლებრივი ძალა აქვს. შოტლანდიის “ინფორმაციის თავისუფლების ცენტრმა” 34 ქვეყნის საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე პასუხისმგებელი პირები გამოჰკითხა. მათგან მხოლოდ 30% მიუთითებდა, რომ სოციალური ქსელების საშუალებით საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნას არ ჰქონდა სამართლებრივი ძალა.

ბრიტანეთში, ელ-ფოსტით და სოციალური მედიით წარდგენილი განცხადება უნდა შეიცავდეს სახელს და ელ-ფოსტას, სადაც მოთხოვნილი ინფორმაცია უნდა გაიგზავნოს. Გარემოსდაცვითი ინფორმაციის მოთხოვნისას, სახელის მითითებაც არ არის აუცილებელი. ანონიმური განცხადებების საჭიროებისას, ბრიტანული პრაქტიკა სახელის ნაცვლად ფსევდონიმის გამოყენებასაც იცნობს. განცხადების სპეციფიკური ფორმა, ხელმოწერა და პირადობის მოწმობის ასლი არც ამერიკის შეერთებულ შტატებში ან ავსტრალიაში მოითხოვება.

შედარებისთვის, ინფორმაციის მოთხოვნისას, ქართული კანონმდებლობა და პრაქტიკა მოქალაქეს ავალდებულებს ვინაობის, პირადი ნომრის, მისამართის, ხელმოწერის, თარიღის, საკონტაქტო ინფორმაციის წარდგენას. Საჯარო დაწესებულებების ნაწილი განცხადების სპეციფიკურ ფორმასაც აწესებენ და დამატებით პირადობის მოწმობის ასლს ითხოვენ. აღნიშნული პრაქტიკა განმცხადებლისგან ციფრული უნარ-ჩვევების ფლობას, დროის დამატებით ინვესტიციასა და პერსონალური მონაცემების გაცემას მოითხოვს, რაც მნიშვნელოვანი წინაღობაა მოქალაქეებისთვის.

საქართველო “ღია მმართველობის პარტნიორობის” (OGP) წევრია. პარტნიორობის ფარგლებში, ქვეყანას აღებული აქვს ვალდებულება, “მმართველობა გახადოს უფრო ღია, ეფექტიანი და გამჭვირვალე, უზრუნველყონ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოქალაქეთა ჩართულობა და სახელმწიფო სერვისების მარტივი და კომფორტული მიწოდება.” OGP მთავრობებს მოუწოდებს, გააუქმონ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის ბარიერები. ანგარიშვალდებულო სახელმწიფო ვალდებულია, დღის წესრიგში დააყენოს საჯარო ინფორმაციის ელექტრონულად გაცემის ერთიანი და უფრო გამარტივებული ფორმის შემუშავების საკითხი.

_____________

აღწერილი ბარიერების დასაძლევად, პლატფორმა Askgov.ge მოქმედებს, რომელიც ინფორმაციის მოთხოვნის პროცედურის გამარტივებას და ინკლუზიურობას ემსახურება. Პორტალიდან 300-ზე მეტ საჯარო დაწესებულებას შეგიძლიათ მიმართოთ ინფორმაციის მოთხოვნით, ან სხვების მოთხოვნილ მონაცემებს გაეცნოთ. პორტალის და საჯარო ინფორმაციის ირგვლივ ცნობადობის გაზრდისთვის, ამჟამად, Askgov.ge-ის მონაცემთა ვიზუალიზაციის კონკურსია გამოცხადებული.

ეს ბლოგ-პოსტი შეიქმნა ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით. ამ დოკუმენტის შინაარსზე პასუხისმგებელია ფორსეტი და არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ჩაითვალოს ევროკავშირის პოზიციის ამსახველად.

სტატიის თავდაპირველი ვერსია გამოქვეყნდა ბმულზე: https://link.medium.com/FpMhTrHOSnb